Doe je er verstandig aan om vakantie en vrijwilligerswerk te combineren in een ver land? Of kun je beter op een andere manier hulp bieden? In dit artikel lees je alles over 'Voluntoerisme' en waarom deze nobele actie niet altijd goed uitpakt.
Goede bedoelingen zijn prijzenswaardig. Maar echt blij zijn ontwikkelingslanden niet altijd met ons ‘Voluntoerisme’. Een vrijwilligervakantie in een ontwikkelingsland is wat uitgangspunt betreft nobel en respectabel. Toch kan zo’n verblijf meer problemen creëren dan oplossen.
Droom je bijvoorbeeld over Tanzania, en zou je daar de Kilimanjaro willen beklimmen? Of over de Serengeti als vakantiebestemming? Oost Afrika is een van de armste streken van de wereld! Een derde van de bevolking leeft beneden de armoedegrens. De landbouw is er niet duurzaam, de luchtvervuiling overschrijdt alle grenzen en er is en tekort aan leraren. Slechts weinig scholen beschikken over schoon drinkwater, en minder dan 10% van de bevolking beschikt over elektrciteit.
Er zijn natuurlijk altijd mensen die in hun vrije tijd willen gaan helpen. Iemand vertelde dat er een meisje was dat naar Tanzania ging om te helpen een school te bouwen. Ze vertelde dat er onder vrijwilligers geroddeld werd over hoe lui de bevolking was omdat de bevolking het grootste deel van de ochtend sliep. Ze ontdekte dat dorpelingen elke dag haar bijdrage kwam afbreken en wanden moest herbouwen. De hele zaak was dus een zinloze oefening.
Dertig jaar geleden was de enige mogelijkheid om als vrijwilliger in landen als Afrika en Zuidoost-Azië aan de slag te gaan alleen weggelegd voor speciaal opgeleide vrijwilligers die een jaar ter beschikking stonden, vrijaf genomen hadden van hun werk thuis, en ver van huis hun specifieke beroep uitoefenden om een land verder te helpen.
Volg de trend
Verplaats je naar 2016. Het ‘voluntoerisme’ van nu, het hedendaagse equivalent van vrijwilligerswerk in het buitenland, is aanzienlijk minder exclusief. Tegenwoordig wordt gedacht dat het een verrijking van je CV is als je ver van huis ’n poosje vrijwilligerswerk hebt gedaan. Het is een trendy manier van westerlingen om iets te doen voor minder bedeelde gemeenschappen.
Maar ondanks de goede bedoelingen van de deelnemers heeft vrijwilligerswerk in het buitenland in de afgelopen paar jaar stevige kritiek naar zich toe getrokken.
Heeft het enig nut dat vrijwilligers iets bijdragen in de bestemmingslanden? Vaker niet dan wel. De vraag naar vrijwilligersplekken in ontwikkelingslanden heeft geleid tot het ontstaan van honderden commerciële bedrijven die je tegen forse betaling een vrijliggersvacature aanbieden. Die ‘reisbureaus’ claimen charitatieve doelstellingen na te streven, maar zijn op winst uit. Ze sturen vrijwilligers naar speciaal geïmproviseerde, ongeschikte plekken in de wereld. In plaats van voordelen te creëren kan voluntoerisme negatieve gevolgen hebben, is door een aantal studies aangetoond.
Weeshuistoerisme
Deze variëren van vrijwilligers die lokale baantjes vervullen tot en met kinderhandel, waarbij jongen kinderen gestolen worden uit gezinnen en in ‘weeshuizen’ worden geplaatst om in de vraag te voldoen van vrijwilligers die zich nuttig willen voelen. Deze ontvoerde kinderen worden vervolgens onderworpen aan opzettelijk slechte leefomstandigheden om hogere donaties te ontlokken van een bezoek door westerlingen. Nepal is een van de landen die het meest bezocht is door weeshuistoerisme.
Vrijwilligerswerk als nobele actie
Toegegeven: er zijn ook organisaties en bedrijven die goed werk doen. Maar het is ook belangrijk dat ‘voluntoeristen’ een realistische kijk krijgen op hun functioneren. Zo zijn er vrijwilligers die aangeven dat ze graag putten willen graven in Afrika. Afrika heeft echter een overschot aan ongeschoolde mensen die heel goed putten kunnen graven. Als je denkt dat je als niet-gespecialiseerde vrijwilliger van nut kunt zijn, is het lichtelijk arrogant, en in zekere zin imperialistisch, dat blanke mensen in Afrika zouden kunnen helpen. Moeten alle vrijwilligers dus maar thuisblijven? Wees liever nuchter. In feite doe je dat vrijwilligerswerk voor jezelf.
Kate Stefano, Placement Director bij People and Places, een organisatie die volunteer travel opportunities aanbiedt, is het er tot op zekere hoogte mee eens. Ze vindt dat vrijwilligerswerk in het buitenland nuttig kan zijn voor alle betrokkenen, mits dat op de juiste manier wordt gedaan.
“Wij geloven dat een zorgvuldig geplaatste, grondig gescreende, goed voorbereide, geschoolde vrijwilliger een positieve invloed kan –en zal- hebben” zegt Stefanko. Alle vrijwilligers die door People and Places aan een baan geholpen willen worden moeten op een vacature solliciteren. Die vrijwilliger wordt vergeleken met de vraag van een aanstaand project, dat kan profiteren van welomschreven vaardigheden.
“Goed georganiseerde projecten kunnen een hoogwaardige sociale interactie tot stand brengen en een diep elkaar wederzijds begrijpen”, voegt Stefanko er aan toe. “Het hele proces kan een waarachtig beeld opleveren van armoede en kwetsbaarheid, en een beter begrip in de richting van gedeelde menselijkheid”.
Tot de succesvolle projecten van Stefanko behoort een fietsonderhoudprogramma in Zuid Afrika, dat banen opleverde voor vijf jongeren en goed bruikbare fietsen in een afgelegen gebied. En een vrijwilliger met zakenervaring die hielp om een toeristisch product te ontwikkelen dat een groeiend inkomen opleverde voor arme buurten. Sceptici beweren wel eens dat vrijwilligers beter geld hadden kunnen storten voor humanitaire bijstand waardoor plaatselijke mensen echt geholpen worden. Daar is Stefanko het niet mee eens, al gelooft ze wel dat er wat voor te zeggen valt.
“Vrijwilligers zouden zich moeten afvragen ‘zou ik in mijn eigen land toestemming krijgen om dit werk te doen?’ zegt ze. “Als het antwoord ‘nee’ is wees dan consequent”.
Heeft dat ook betrekking op kinderen?
“We vinden dat alleen vrijwilligers die daarvoor echt zijn opgeleid op zulke projecten zouden moeten werken” zegt Stefanko. “Dat gezegd hebbende, we hebben wel eens vrijwilligers geplaatst die in hun eigen land nog in opleiding waren – maar alleen als we hen konden koppelen aan een andere hoog opgeleide vrijwilliger”.
De exponentiële omvang van de sector heeft controle bijna onmogelijk gemaakt. En vrijwilligers kunnen heel verschillende ervaringen hebben, afhankelijk van de organisatie die ze hebben uitgekozen. Ervaringen kunnen variëren van bevredigend en betekenisvol tot zinloos en mogelijk schadelijk.
Hoe kunnen vrijwilligers met goede bedoelingen de valkuilen van deze ‘industrie’ vermijden?
Clair Bennet maakt deel uit van de organisatie Learning Service, een organisatie die stagiaires regelt voor vrijwilligers in het buitenland. “Er zijn zeker rode vlaggen waar je op moet letten bij het organiseren van vrijwilligers in het buitenland” zegt Bennet. “Wees op je hoede voor advertenties die suggereren dat het gemakkelijk is om als vrijwilliger een held te worden en die een boodschap brengen in de trant van ‘redt de wereld’. Kijk ook uit voor toeristische wervende teksten die tegemoet lijken te komen aan behoeften en de keuzes van de ‘klant’. Zoek in plaats daarvan organisaties die transparant en eerlijk lijken te zijn en die open staan voor het beantwoorden van kritische vragen”, voegt ze daar aan toe. “Of organisaties die eerlijk zijn over het effect van vrijwilligerswerk, in plaats van wat er allemaal door weldaden tot stand zou zijn gekomen”.
Net als een bloedzuigende teek heeft de oppervlakkige ‘voluntoerisme industrie’ op de goede naam van het professionele vrijwilligerswerk meegelift en z’n gastheer inmiddels ongeveer tien jaar vergiftigd. Voordat nog grotere schade wordt aangericht moet er een duidelijke conceptuele scheidslijn komen tussen slecht-georganiseerde korte termijn vrijwilligersprojecten en de betekenisvolle lange termijn projecten die alles gemeen hebben met de oorspronkelijke beroepsuitoefening zoals die in het verleden door professionele medische deskundigen in de praktijk werd gebracht.
Onderzoek is de sleutel als het gaat om het kiezen van een project van de tweede categorie die vrijwilligers ook helpt zich grondiger voor te bereiden en hen realistische verwachtingen aan te reiken.
Vrijwilligerswerk MOET blijven. Maar hoe doe je dat, het juiste vrijwilligerswerk kiezen?
Het vinden van antwoorden op deze vragen, zegt de organisatie Tourism Concern uit de UK, zal vrijwilligers helpen om goed onderbouwde beslissingen te nemen over welke organisatie de toets der kritiek kan doorstaan als de volgende vragen worden gesteld. De missie van Tourism Concern luidt in het Engels: "To ensure tourism always benefits local people by challenging bad practice and promoting better tourism".
Vragenlijst:
- Wie organiseert het project? Zijn ze een bona fide, geregistreerde liefdadigheidsinstelling, of een bedrijf dat slechts een klein deel van de winst overmaakt
- Wat is hun motivatie? Zijn ze in de eerste plaats een bedrijf, of zijn ze opgericht om een specifiek, waardevol doel te bereiken?
- Heeft het bedrijf zwart-op-wit het beleid en de ethiek en de verantwoordelijkheden vastgelegd?
- Welk niveau van bewijs wordt geleverd om aan te tonen hoe de organisatie de schriftelijk vastgelegde intenties ook daadwerkelijk uitvoert? Zoek naar harde feiten – laat je niet inpakken in PR flanel met kreten als “duizenden vrijwillige euro’s hebben de lokale economie geholpen”
- Is een “Wildlife” project ontworpen ten behoeve van natuurbehoud, of is het een veredelde safari en/of een kans voor jou om gevangen genomen inheemse dieren te aaien?
- Wat heeft de organisatie tot nu toe bereikt, behalve het steeds opnieuw in de verf zetten van steeds dezelfde school, en keer op keer dezelfde zeeschildpadden te tellen? Is er een gerenommeerde NGO of overheidsinstelling bij betrokken?
- Als er “kennis of ervaring nodig zijn”, waarom maken ze dan geen gebruik van lokale mensen? Willen ze graag uw geld opstrijken?
Kijk & Luister:
1) Rudi Vranckx’ documentaire over voluntoerisme
Het TV magazine Vranckx pakte Canvas in 2016 uit met vier reportages van de Nomaden-groep van Rudi Vranckx. De Nomaden zijn een collectief van veelbelovende, jonge Vlamingen met journalistieke ambities die de wereld in trekken. Luca Putteman, Loes Verhaeghe en Roel Nollet, oftewel de 'Redhorse Reporters', volgden een Franse familie met drie kinderen op reis in Benin. Het was voor de ouders een jeugddroom om twee weken les te geven in een klein schooltje. Tijdens de reis stelt de familie zich vragen over het nut van hun aanwezigheid. Kunnen zij en de koffers vol cadeautjes echt iets bijbrengen of zijn ze hier vooral om zelf te groeien, vragen ze zich af. De Nomaden proberen te achterhalen wat de plaatselijke bevolking denkt van de blanke toeristen met hun goede intenties. Maar dat gaat minder vlot dan verwacht omdat ze zelf blank zijn. Daarom geven ze de camera door aan een lokaal team aangevoerd door de lokale hiphoplegende Kemtaan en Modeste, de coördinator van dit soort 'voluntoerisme'-vakanties. Dat zorgt voor pijnlijke, grappige en confronterende reacties.
Link naar de reportage van Vranckx
2) Daniela Papi verbleef zes jaar als vrijwilligster in Cambodja
TED (Technology, Entertainment, Design) is een jaarlijkse, vierdaagse bijeenkomst die in 1984 voor het eerst gehouden werd in Californië. Sprekers worden uitgenodigd om in maximaal 18 minuten "de presentatie van hun leven" te geven over hun gebied van expertise, over een bepaald project, of iets waarvan zij vinden dat het een idee is dat verspreid moet worden. Tijdens een conferentie komen tientallen sprekers aan het woord, afgewisseld door diverse korte dans- en muziekuitvoeringen. Daniel Papi vertelt wat zij in zes jaar als vrijwilligster in Cambodja heeft geleerd èn afgeleerd.
Link naar de TEDTalk van Daniela Papi
Meer weten?
Voor dit artikel is veel informatie gebruikt van de website worldtravelguide.net.
Nog 2 interessante artikelen over voluntoerisme zijn te vinden op www.oneworld.com:
Vernietigen wij, backpackers, de planeet?
‘Armoededagen’ inplannen op vakantie: kan dat?
Redactie Wakibi 2016
Hansjelle Dijkstra
pers@wakibi.nl
